Periode 1931 – 1939:   Het civiele begin

In 1931 begon het allemaal met de oprichting van het 'Commitee tot Stichting van een Luchthaven in Friesland'. Het comité stelde zich ten doel om Friesland te voorzien van een eigen luchthaven in de buurt van Leeuwarden. Dit gezelschap is er destijds niet in geslaagd om haar doel te verwezenlijken. Het was echter wel een eerste stap in de goede richting. Na de dood van één van de leden werd het stiller rond het gezelschap. Pas in 1934 werd de volgende stap gezet met de oprichting van de 'Friesche Luchtvaartvereniging'. Deze vereniging vatte de koe bij de hoorns. Tijdens één van haar vergaderingen besloot zij tot aankoop van een stuk land van 800 bij 800 meter. De kosten van het stuk land bedroegen zo'n 260.000,- gulden (zo'n 118.000 euro), een fiks bedrag voor die tijd. Dit bedrag werd betaald door de Provinciale Staten, de Kamer van Koophandel en de Gemeente Leeuwarden. Op 28 januari 1936 kwam de officiële goedkeuring van de minister van Verkeer en Waterstaat voor het bouwen van een luchthaven. 
 
Op 5 juli 1937 arriveerde de eerste bezoeker op de nieuwe luchthaven van Leeuwarden. Het was een militair vliegtuig, gevlogen door de eerste luitenant vlieger van Gemeren. Dit bezoekje werd later gevolgd - op 14 juli - door een luchtvaartdag. Een compleet militair escadrille bezocht toen de luchthaven. Als laatste werd dat jaar overeenstemming bereikt met de KLM om, behoudens een goedkeuring van ministeriële kant, een proefdienst in te stellen. De goedkeuring liet op zich wachten tot 27 mei 1938. Hierna werd de luchthaven op 24 juni dat jaar geopend door de Commissaris van de Koning, Baron van Harinxma thoe Slooten. Ook voor het publiek was het reden tot feest. Drie dagen lang kon er worden gekeken naar diverse vliegtuigen. Tevens kon men rondvluchtjes maken boven de Friese hoofdstad. Het weer was - zoals wij als spotters maar al te vaak ervaren - de grote spelbreker van het feest. Hierdoor viel een aantal attracties uit, maar dat mocht de pret niet drukken, zoals ook wel blijkt uit de krantenberichten van die tijd.

Na het feestgedruis konden de lijndiensten beginnen. Deze kwamen - door de oorlogsdreiging - pas goed op gang in 1939. Buiten deze diensten om waren er niet veel vliegbewegingen. Slechts 134 maal landde er een vliegtuig op de nieuwe luchthaven. Hierbij ging het 64 maal om een militair vliegtuig. Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog eindigde deze periode. Een periode waarin Friesland een luchthaven bezat. De luchthaven zou later - zowel tijdens de bezetting als daarna - een vliegbasis worden.
 

Periode 1940 – 1945:   De Tweede Wereldoorlog

Tijdens de mobilisatie werd de luchthaven van Leeuwarden bewaakt door een kleine groep militairen. Deze militairen viel de twijfelachtige eer ten beurt om een Duitse Heinkel 111K waar te nemen. De Duitsers waren bezig met verkenningen en ook Leeuwarden werd daarin meegenomen. Vanuit Berlijn werd de gehele actie - na een officieel protest van Nederlandse kant - volledig ontkend. Later bleek echter dat ze vliegveld Leeuwarden wel erg goed wisten te vinden. Op 10 mei 1940 vlogen de eerste Duitse jagers al vroeg in de ochtend laag over het veld, maar ze troffen het veld in onbruikbare staat aan. Nadat het veld in Duitse handen was gevallen, werd er al snel gewerkt aan de opbouw van een echte vliegbasis. Eind juni stonden de eerste jagers al op vliegbasis Leeuwarden. 
In de jaren daarna werd Leeuwarden veelal gebruikt door nachtjagers en stond daarmee al snel bekend als 'het Wespennest'. In de periode van eind 1940 tot eind 1944 werden er zo'n 400 Geallieerde toestellen neergehaald door de Duitse vliegtuigen die van Leeuwarden waren opgestegen. Om die reden werd het veld ook herhaalde malen door de geallieerden aangevallen. In het begin gebeurde dit door kleine groepen lichte aanvalsvliegtuigen. Tegen het eind van de oorlog werden de aanvallen steeds zwaarder. In februari 1944 werd de basis zwaar beschadigd door 46 Amerikaanse B-26 Marauders bommenwerpers. Het veld bleef echter in gebruik tot april 1945. De vliegbasis werd in die dagen wederom zwaar beschadigd, echter nu door de Duitsers zelf. De startbanen, bunkers en andere gebouwen werden opgeblazen, waarna de bezetter het terrein vernield achterliet.

Periode 1945 – 1955:   De Feniks herrijst

Nadat de Canadezen Friesland hadden bevrijd werd het vliegveld overgedragen aan de Gemeente Leeuwarden. In de periode erna werd al snel begonnen met de wederopbouw. De start- en rolbanen werden gerepareerd en de KLM-dienst werd in ere hersteld. Echter in 1948 kwam in een vergadering van de ministerraad een idee naar boven dat de toekomst van het veld voorgoed zou veranderen. Het idee ontstond om het veld primair als militair te bestempelen. Gedeputeerde Staten van Friesland dacht hier anders over. Zij schreef een brief op 24 januari 1949, waarin zij de ministerraad wees op de belangen van de burgerluchtvaart. De ministerraad antwoordde dat het belang het best was gediend met een vliegveld in militair beheer. Het werd pas duidelijk in 1959 dat bij ministeriële beschikking vliegveld Leeuwarden militair was geworden. De vliegbasis Leeuwarden is een feit.

In 1949 arriveerde het 323 squadron op Leeuwarden. Dit squadron was een paar maanden daarvoor opgericht op de vliegbasis Twenthe. Het vliegtuig waarmee het squadron toen vloog was de Gloster Meteor Mk4. In dat zelfde jaar kwamen ook 324 en 325 squadron naar vliegbasis Leeuwarden. 323 verzorgde in die tijd de wapentraining. Voor korte tijd werd er vanaf vliegbasis Twenthe gevlogen voor de opleidingen, maar vliegbasis Leeuwarden had het voordeel dat het dichter bij de Noordzee lag. Alleen boven de Noordzee werd "live" (met echte munitie) geschoten.

Nederland heeft maar korte tijd met de Gloster Meteor gevlogen en vanaf 1955 deed de Hawker Hunter haar intrede. In 1957 is de laatste Meteor verdwenen.

Periode 1955 – 1963:   De Hunter

Vanaf 1955 kwam er een nieuwe straaljager op de Vliegbasis Leeuwarden: de Hawker Hunter. Tijdens deze periode bleef 323 haar taak voortzetten als opleidingseenheid en werd al snel bekend als ‘De Schietschool’. Zij bleven dit doen tot 1960 waarna zij zich net als de twee andere squadrons gingen toeleggen op de taak als jachtvliegsquadron. De schietschool verdween van vliegbasis Leeuwarden. Natuurlijk moest er wel geoefend worden in het schieten. Dit werd voortaan gedaan met behulp van de oude trouwe T-33.

Het einde van het van het Hunter tijdperk betekende ook het einde van 324 en 325 squadron. Deze squadrons waren geen lang leven beschoren en hebben net iets meer dan 10 jaar bestaan. Toch werd het niet stil op vliegbasis Leeuwarden. Al snel kwam er een squadron bij en een nieuw type vliegtuig deed zijn intrede: de Starfighter.

Periode 1963 – 1982:   De F-104 Starfighter

 
In 1963 kwam een omstreden vliegtuig richting Leeuwarden, de Starfighter. Dit vliegtuig zou het Friese luchtruim voor lange tijd beheersen. Vanaf 1964 waren er twee squadrons operationeel met dit type: 322 en 323. De squadrons hadden ook tot taak om de Alert Force te vormen. Hiervoor werd zelfs een aparte shelter gebouwd. Het doel van de Alert Force was om ongeïdentificeerde vliegtuigen in een kort tijdsbestek te onderscheppen. De toestellen van de Alert Force stonden 24 uur per dag, zeven dagen per week paraat.

In 1968 moest de vliegbasis Leeuwarden afscheid nemen van de T-33. Het had tot dat moment dienst gedaan als doelsleepvliegtuig. De taak werd over genomen door de F-84F Thunderstreak. Er was ook uitbreiding dat jaar: de Tactische Conversie Afdeling (TCA). Dit squadron zou nog lang operationeel blijven en het heeft later ook de conversie naar de F-16 verzorgd.

Dat vliegbasis Leeuwarden niet alleen werd gebruikt voor militaire doeleinden, maar ook voor humanitaire bleek begin jaren 70. In 1972 ontstond er op Ameland een windhoos die een spoor van vernieling trok over camping Duinoord. Toen de vliegbasis via een journalist hier van vernam, werd er direct actie ondernomen. Helikopters van de luchtmacht en de marine vlogen af en aan om gewonden naar de diverse ziekenhuizen te vervoeren. In 1976 werd met een heli een veldbioloog gered uit een benarde positie op de Wadden. Het waren onder andere deze twee feiten die de luchtmacht deed besluiten om de Search and Rescue dienst (SAR) in 1977 naar Leeuwarden te verhuizen. In dat zelfde jaar kwam er een bijzonder toestel op de Friese basis, de F-16. Dit toestel zou de opvolger van de Starfighter worden die op dat moment al zo’n kleine 15 jaar in dienst was. Tijd voor een opvolger dus.

Periode 1979 – 2021:   De F-16 Fighting Falcon

De Luchtmacht wilde een opvolger voor zowel de F-104 als de NF-5. Deze vond de Luchtmacht in de F-16 en Leeuwarden zou als eerste overgaan op de  F-16. Op 7 juni 1979 was het dan zover: de J-259 landt op Leeuwarden.  Met de komst van de F-16 kregen de squadrons 322 en 323 (die tijdelijk waren samengevoegd tot 645 squadron) ook de air to ground taak erbij. De F-16 is een multi role toestel en dus gingen de squadrons ook meerdere taken uitvoeren.

De jaren 80 kenmerken zich nog door de Koude Oorlog en met enige regelmaat voert de Luchtmacht onderscheppingen uit tegen Sovjet indringers. Met de val van de Sovjet Unie in de jaren 90 verandert ook de taak van de Luchtmacht en de F-16 wordt nu ingezet bij VN missies. Zo is er inzet boven de Balkan tijdens de conflicten na het uiteenvallen van Joegoslavië. Tijdens de inzet boven Kosovo haalt de Luchtmacht zelfs een Mig 29 neer. Dit is voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog dat een Nederlands toestel een ander toestel neerhaalt. De J-063 van 322 squadron krijgt een bescheiden silhouet van een Mig 29 onder de cockpit.

In de jaren 90 komen ook de eerste grote modificaties die de mogelijkheden van de F-16 moeten vergroten. De Mid Life Updates (MLU) zorgden onder meer voor dat de F-16 beter in de nacht ingezet kon worden, het wapenarsenaal werd uitgebreid en alle F-16’s werden voorzien van dragchute compartimenten.

In het nieuwe millennium volgen nog meer updates aan de F-16 en neemt de Luchtmacht afscheid van de block 5 toestellen en krimpt het F-16 bestand. De bezuinigingen betekenen ook veel onrust voor de vliegbasis Leeuwarden, want het doek dreigt zelfs even te vallen. Gelukkig zet het niet door en kan de vliegbasis blijven bestaan.

Dan komt in juli 2021 toch het moment dat Leeuwarden afscheid neemt van de F-16. 323 squadron is inmiddels al vertrokken naar de Verenigde Staten om daar het testprogramma voor de nieuwe F-35 uit te voeren. De eerste F-35 is al in oktober 2019 afgeleverd aan 322 squadron en zij gaan nu volledig over naar de F-35.

 Periode 2019 - Heden: de F-35 Lightning II

In 2016 was 323 squadron al langs geweest op het veld met de twee eerste F-35's. Dit bezoek was vooral gericht op de belevingsvluchten, die als doel hadden om te kijken wat de geluidsoverlast is van een F-35. De F-35's bezochten de basis in de periode van de Open Dagen en zo kon het grote publiek ook de nieuwe aankoop bewonderen. Ook voor het Luchtmacht personeel was het een mooie gelegenheid om eens te kijken wat voor kist dit nu is en hoe we er moeten omgaan. Tot de komst van de F-35 bereid Leeuwarden zich voor door het noordelijke gedeelte van de basis volledig te verbouwen.

Dan op 31 oktober 2019 is het dan zover: de eerste F-35, de F-009, wordt afgeleverd aan 322 squadron. Vanaf dat moment komen er steeds meer F-35's naar Leeuwarden en vliegt het squadron met twee types. Maar zoals eerder gezegd komt dat in 2021 ten einde. Vanaf dat moment is het 322 squadron een volwaardig F-35 squadron. De F-35 doet mee aan allerlei oefeningen en dankzij het conflict in Oekraïne is het toestel ook al twee keer ingezet in missie boven Oost Europa. 

En wat al snel blijkt: ook al vinden wij als spotters het misschien niet het mooiste toestel.... het is wel bijzonder capabel en een stap richting de toekomst.